“Mijn”Filosofie.
De critici onder U zullen zich , diep fronsend ,afvragen waarom een niet in de materie geschoolde ziel het aandurft om deze complexe materie te tackelen.
Met de iet-wat gedurfde titel , kan men van alles verwachten. Maar zeker is dat ik U in mijn hoofd laat kijken.
Bedenkingen formuleren kan bevrijdend werken .
Er zitten contradicties in , net zoals in de filosofie zelf , omdat de menselijke geest niet voor één gat te vangen blijkt.
Daarmee hoop ik o a ook reacties en bedenkingen van U los te weken teneinde mijn visie ,eventueel ,bij te stellen.
Onze hersenen zijn complexe dingen. Wij voeden ze met stellingen en wetenschap allerhande en wij nemen , soms gewild , soms onbewust , prikkels en impulsen op waarmee wij in onze dagelijkse beslommeringen worden geconfronteerd.
Bij het schikken van onze intellectuele bagage gebruiken wij persoonlijke ervaringen en bedenkingen van anderen.
En ondanks het feit dat wij slechts een fractie van onze grijze massa gebruiken , lijkt deze toch beperkt .
Als wij dan de moeite doen er wat dieper in te graven is enige hulp welkom. En die hulp kunnen wij bvb vinden in de filosofie .
De vraag ‘wat is filosofie?’ is op zich al een filosofische vraag ,want een definitie waar alle filosofen zich in kunnen vinden is er niet. Dit bevestigt misschien juist de vooroordelen.
Tenzij je wat verder denkt. Want juist als je geen antwoorden vindt, loont het te blijven denken.
Het doel van de filosofie is het verwerven van wijsheid. Het is een proces, geen bestemming, want wijsheid is niet absoluut. Een van de kenmerken van “de wijze” is immers dat deze zich bewust is van de eigen beperkingen.
Filosoferen is onderzoeken, uitspraken bevragen, denkfouten ontdekken, mogelijkheden in kaart brengen, argumenteren, logisch denken maar vooral ook vrij denken. Filosoferen is dus heel veel meer dan vrijblijvend samen ergens over nadenken.
En toch kan ik mij moeilijk van de indruk ontdoen dat wij hier allemaal op onze manier filosoof zijn. Ik beschouw het daarom als een onlosmakelijk gegeven om onze levens-steen te bewerken.
Het woord filosofie komt van het Oudgrieks “Phylosophia”. “Philo” betekent “die houdt van” en “Sophia” betekent “wijsheid”. Filosofie is dus houden van nadenken over wijsheid.
Het oude en mooie Nederlandse woord voor filosofie benadrukt dat prachtig: wijsbegeerte, het verlangen naar wijsheid.
Filosofen zouden het allemaal wel graag willen weten, maar beseffen dat het echte weten in iets anders schuilt: nl in het erkennen en het begrijpen van onze problemen als, inderdaad, “problemen.”
Wijs is niet degene die de juiste antwoorden geeft, maar die de juiste vragen stelt. (dixit So’crates)
Vandaag , is er door onderwijs en bewustwording , een grotere interesse voor denkers allerhande . Waar in vorige eeuwen de ongeletterde bevolking weinig voeling had met de gecompliceerde filosofische teksten , leiden zij ons nu , in deze hoofdzakelijk economische context , naar meer spiritueel inzicht en houvast. Wij kunnen ons daardoor spiegelen aan hun ervaringen en bevindingen om na te denken over universele menselijke gedragingen .
De boegbeelden van de Grieks-Romeinse filosofie blijken tijds-bestand vanwege hun duidelijkheid en ongecompliceerdheid. Hun uitspraken waren als het ware uit het leven gegrepen en elke zinssnede kan de enkeling aan het denken zetten ,omdat men er zich makkelijk in herkend.
Hun wijsheden zijn een hulp voor diegenen die op zoek zijn ,om meer klaarheid te scheppen in de grote levensvragen.
“Panta rei ,oudem menei “,of alles vloeit , niets is blijvend: dit is zo sterk dat het een tijdloos begrip is geworden waarnaar wij ,zeker in de vrijmetselarij ,regelmatig teruggrijpen.
Ik mis de eenvoud van Plato en Heraklites en hun begrippen die veel helderder waren voor de mens dan de gekunstelde frustratie van sommige latere denkers.
Nietsche en Hegel zouden het waarschijnlijk volmondig met mij eens zijn…
Plato zou hen trouwens gelijk geven mochten zij in dezelfde tijd hebben geleefd. Misschien kuieren zij nu vredig samen rond in het hiernamaals, breed gebarend rondjes lopend op de agora…
De kunst ,om een filosofische gedachte te vatten ,in één slagzin is èèn van de grote uitdagingen van de grote denkers. Want enkel zo kunnen zij hun gedachtengoed verstaanbaar doorgeven aan minder beroepsmatige volgelingen .
Ik durf het vergelijken met de hedendaagse kunst. Sommige werken spreken voor zichzelf , andere behoeven een lijvig naslagwerk om de betekenis ervan ,ontsproten aan de onrustige geest van de kunstenaar te verduidelijken .
Gecompliceerde filosofische werken zijn minder geschikt voor een niet academisch lezer , tenzij deze er zich grondig gaat in verdiepen , en erin slaagt een paar essentiële begrippen ervan in zich op te nemen.
Vaak wordt trouwens bij lezingen, politieke en andere ,het aandachtige publiek getrakteerd op enkele Latijnse termen of Griekse quotes ,teneinde het intellectueel niveau , van de lector, wat meer in de verf te zetten.Of deze dan ook meer wijsheid in zich heeft om de gebruikte term of zinsnede van de nodige uitleg te voorzien , blijft en open vraag…
Maar wat is het doel van de filosofie?
Wij onderscheiden verschillende soorten hersenen en denkpatronen.
Filosofie is o. a. het bevragen van vanzelfsprekendheden. Omdat het hierbij om vanzelfsprekendheden gaat, is het logisch dat onze snelle maar luie hersenen deze vragen wegzetten als onzinnig en zelfs zweverig. Het is tenslotte ook een beetje eng om die evidenties te negeren of in vraag te stellen .De logica dwingt onze geesten nl dit niet te doen.
Mensen die wel bereid zijn hun ,trage maar weloverwogen denken in te zetten ,ontdekken daardoor veel meer . De uitkomst van dat denken is meestal praktisch en verhelderend en leidt bovendien vaak tot nieuwe kennis.
En is dit niet wat wij in de vrijmetselarij zoeken?
Onze introspectie is geen impulsieve snelle , luie manier om aan het makkelijke onszelf te ontsnappen.
Het gestaag werken aan , en het in vraag stellen van de complexiteit en twijfel van ons innerlijke wezen, vraagt een filosofische ingesteldheid . En juist daardoor verschillen wij van serviceclubs die zich vaak opwerpen als grote weldoeners voor hulpbehoevenden. Op zich een nobel doel , maar evenzeer een excuus voor de schuld die zij tov de maatschappij dragen zonder enig gevoel van mededogen. De financiële oplossing ,wars van elke filosofische bedenking.
Filosofie is , in tegenstelling tot wetenschap , niet afhankelijk van empirisch denken. Bij het filosoferen analyseert men idee”en en ontwikkeld men vaak nieuwe pistes die tot verheldering kunnen leiden.
Filosofie is niet , het systematisch onderzoeken van vragen, en daarmee ook het beredeneren van antwoorden , want dan zou het vrijblijvende karakter teloorgaan.
Het betekent dat je een vraag van alle kanten gaat bekijken, mogelijke antwoorden gaat onderzoeken, en daarnaast kritisch naar je eigen denken kijkt. Kan ik dit wel zeker weten? Kan ik dit bewijzen? Zitten er geen tegenstrijdigheden in mijn uitspraken. Dus meer dan zomaar een diepzinnige dialoog.
Filosofie hoeft niet rationeel en abstract te zijn. . Alhoewel , de ratio zien als een vijand van het gevoel een te enge visie zou zijn. Hij kan juist een mooie aanvulling zijn en een bijdrage leveren om beter om te gaan met je gevoelens. Juist omdat je even afstand neemt van je emoties.
Filosofen zijn trouwens eeuwige twijfelaars , die weigeren genoegen te nemen met normering , feiten en algemeenheden die gemakkelijkheidshalve als onveranderlijk worden beschouwd.
Het is opvallend hoevaak moderne filosofen teruggrijpen naar archaïsche denkpatronen om hun gedachten te staven , maar evenzeer gaat men eerder aanleuning bij tijdsgenoten om zich los te maken van de gedachtengang uit de oudheid.
Het feit dat beroepsfilosofen hun ideeen gaan toetsen aan die van collega’s wijst er op dat zij gemeenschappelijke raakpunten zien . Maar vaak gaat het hier om sterk emotionele bevindingen in hun eigen denken die daardoor met de nodige omzichtigheid worden benadert .
Misschien Is dit wel wat Spinoza bedoelde met : “Het hoogste treven van de geest en de hoogste deugd is om dingen te begrijpen vanuit intuïtie.”
En is intuitie en gevoelsmatigheid nu niet juist waar men in onze ,op wiskundige ratio geschoeide maatschappij, zo’n schrik voor heeft?
Want als er geen geijkte formule voor bestaat zou het wel eens fout kunnen zijn…
Daar ook zou er een ideologisch probleem kunnen rijzen bij Artificial Intelligence en Chat GPT.
De wereld van de recentere filosofen wordt regelmatig op zijn kop gezet. Grote boegbeelden vallen van hun voetstuk door maatschappelijke evolutie en wisselende wereldlijke stromingen.
Maar er zijn zo een soort denkers die er wel in slagen om door hun duidelijkheid geschiedenis te schrijven en waardoor ik van hun soort filosofie blijf houden. Zij zijn niet toevallig ook diegenen die , net zoals de groten uit de oudheid, erin slagen hun ideeen in tijdloze one- liners te vatten.
Voltaire, de grote geest van de 18de eeuw en de belichaming van de “verlichting” , wordt nu afgedaan als een humanistische voorloper. Zijn waarden die symbool staan van de verlichting zijn nochtans nu even belangrijk en vanzelfsprekend als toen hij er de intellectuele revolutie mee ontketende. Zijn :“God is een komiek die optreed voor een publiek dat bang is om te lachen…” is door de kerkgebonden schandalen wel erg actueel
En voor de Woke adepten heeft hij er ook één:
“Ik verafschuw wat U zegt, maar ik zal Uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen”,
De bijna vergeten , Simone Weil , staat opnieuw volop in de belangstelling , als voorvechtster van les Gilets Jaunes in Frankrijk
Als tijdsgenote van Simone de Beauvoir bleef zij steeds een buitenbeentje. De Beauvoir was een literair cultfiguur waarmee de intellectuelen graag dweepten.
Weil was een tegendraads denker, die alle maatschappelijk en politieke wantoestanden daadwerkelijk bestreed , zelfs tot in haar dood.
En Hegel.
Eind 19 begin 20ste eeuw hing men aan zijn lippen , omdat hij ervan uitging dat de menselijke geschiedenis een groots doel had. , Vandaag wil niemand nog aan hem herinnerd worden, ondanks zijn realisme en idealisme .( en daar zullen de wereldoorlogen wel voor iets tussen zitten.)
Zijn bewering dat “de werkelijkheid volledig wordt gestructureerd door onze waarnemingen en verstand,” daar krijg je ,ook vandaag ,geen speld tussen.
En dan is er Nietsche , met zijn heldere kijk op de machtshonger van het individu.
Citaten als “:De wereld is niets anders dan de wil tot macht.” en alleen de kunstenaar vernieuwt het leven ,
Zijn onomwonden rechtlijnige standpunten .
Net zoals zijn groot idool Schopenhauer wil hij de mens doen afzien van zijn godsdienst ,om zelf de zin van het leven te gaan opzoeken.
Waardoor zij ook beiden sympathie opbrengen voor Spinoza.
Als men de levensloop van vele bekende denkers nagaat lijkt levensgeluk vaak op hun pad te ontbreken.
Men krijgt als het ware de indruk dat sommigen zich bewust hebben gewenteld in pessimisme , innerlijke onrust en doemdenken , waaruit wij kunnen besluiten dat tormenteren van de geest niet leidt tot innerlijke voldoening.
Cicero was niet de eerste, maar misschien wel de bekendste denker die zei dat filosofie neerkomt op het overdenken van en het je voorbereiden op de dood. Hij schrijft dat ‘het hele leven van een filosoof een meditatie over de dood’ is .
Wij kunnen ons afvragen of een filosoof gelukkiger wordt van het uitdiepen van de vaak eenvoudige begrippen en het weerleggen van gangbare theorieën ?
Is er echt nood aan het grasduinen in de menselijke psyche teneinde simpele principes door soms mathematische formules of bewijsstellingen te kunnen weerleggen?
Wij kijken op naar grote namen en vaardige denkers, maar vergeten daarbij dat hun leven niet altijd over rozen ging en dat hun filosofie het resultaat was van hun soms ,onmogelijkheid of soms onwil ,om zich te schikken naar de regels van hun maatschappij.
En houden wij ook voor ogen dat hun denken sterk wordt beinvloed door politiek onrustige tijden , oorlogen en ontheming . Mochten zij in onze tijdsrekening hebben geleefd dan ga ik ervan uit dat hun vaak rabiate gedachtengang vandaag iets milder zou zijn.
Nietzsche bvb storte op 44 j leeftijd in toen hij op straat een afgeranseld paard omhelsde , althans volgens Dostojevski. Hij stierf 10 j later door een zwakke gezondheid en een ongrijpbaar verwarde geest . Het genie grenst vaak aan de waanzin…
Maar zijn ziekelijke adoratie voor het rationalisme en vooral pessimisme van Shopenhauer die door vele tijdsgenoten wordt beschouwd als de grootste denker aller tijden , deelde hij met tijdsgenoten als Goethe , Darwin , Freud en Wittgenstein .
Diezelfde Shopenhauer die naast Boeda-fan , grote bewondering koesterde voor Kant , en 16-eeuwse Britse Empiristen als Hume en Bacon , bleek een sarcastische vrouwenhater en nam vooral het negatieve in de mens op de korrel.
Ik citeer :
“Het leven is één grote lijdensweg, omdat de mens bepaalde blinde verlangens heeft die hij niet bij zichzelf herkent. Dit leidt tot egoïsme en ellende:
de wereld is een oorlog van allen tegen allen, een hel en een zichtbare spiegel van de slechte menselijke wil.
De enige manier om daaraan te ontsnappen is de keuze voor ascetisme en in de kunst te duiken. Met name muziek is balsem voor de ziel.” Einde citaat.
Zo zie je maar Broeders ,dat obsessief denken een Calvarie kan worden.
Zonder afbreuk te willen doen aan de filosofische waarde van Spinoza , vraag ik mij soms af waarom wij in de vrijmetselarij zo vaak teruggrijpen naar zijn werk.
Mijns inziens is Shopenhauer een veel directer en beter medium voor onze broederschap ,dan de verstoten en miskende Nederlandse Jood.
De ene beantwoord weliswaar aan een aantal belangrijke parameters waaraan de vrijmetselarij belang hecht , maar de andere staat veel dichter bij de realiteit en heeft meer uitgesproken standpunten die onze verlichting zouden kunnen dienen. Men kan bij Shopenhauer erg harde maatschappij-kritiek ontwaren , maar zijn standpunten zijn niet voor niets voer geweest voor de meest belangrijke denkers van zijn tijd.
Als Empirist ging hij ervan uit dat de mens geen aangeboren kennis heeft en alles dus afhankelijk wordt van zijn levenservaringen.( Ik plaats daarbij een niet onbelangrijke kanttekening , nl dat empirisch onderzoek reeds lang de enige aanvaarde vorm van natuurwetenschappelijke kenniswerving is.)
In tegenstelling tot de Rationalisten voor wie de rede en het denken de mens bepalen.
Spinoza’s biografie is voer voor biografen , lectoren en andere filosofen , juist vanwege zijn complexiteit en de onleesbaarheid van zijn boeken.
Want onduidelijkheid laat plaats voor interpretatie en variatie. Een beetje als een fundamentalist zijn eigen Koran zou interpreteren.
Dat zou ,bij een lezing over Schopenhauer , door zijn duidelijkheid ,al minder makkelijk zijn.
Anderzijds vraag ik mij af of de maçonnieke interesse in Spinoza , slaat op zijn filosofie dan wel op zijn levensloop.
Hij was en oprechte , integere en vredelievende man die zijn hele leven lang te maken kreeg met veel geweld en discriminatie.
Zijn ideaal van het menselijk bestaan, dat hijzelf nastreefde, was het sobere en discrete leven van een wijze die zich inlaat met kalme reflectie en denken over vrede.
Dit lijkt wel het prototype beeld van een vrijmetselaar die reeds op 40 jarige leeftijd een perfecte steen heeft gekapt, door ontbering, vervolging, respectloosheid en ontkenning.
En tijdens het streepje muziek van de hand van Nietzsche , die naast een schitterend filosoof ook een getalenteerd musicus was, kunt U Uzelf de vraag stellen, Broeders, tot welke strekking U zou behoren?
( U kunt ook kiezen uit , “Constructief empirisme , positivisme , pragmatisme ,en logisch empirisme)
________________________________________________________________________________________________________________________
Muziek van Nietzsche
_______________________________________________________________________________________________________________________
Niet toevallig passeren hier regelmatig een aantal filosofen de revue in onze bouwstukken. Wij voelen als het ware een verbondenheid met een hoger denken en proberen verschillende standpunten ofwel tot de onze te maken , ofwel te weerleggen. Dit IS mijns inziens ,filosofie.
En als sommige hedendaagse filosofen zoals De Vis en Van Bendeghem denken dat openheid van geest enkel kan ervaren worden in niet reguliere loges , is dat vooral hun grootste fout. Want hoe kan men een goed beeld krijgen van een denkpatroon zonder met alle factoren , dus ook met religie, rekening te houden. Daar hebben vroegere denkers ons goede voorbeelden van nagelaten.
Gelukkig gaven zij onlangs grootmoedig hun ongelijk toe… in de media.
Blijft nu nog hun niet reguliere medebroeders van hetzelfde te overtuigen…
Anderzijds , Broeders , mogen wij ons niet in slaap laten wiegen door reglementen die ons niet toelaten , NIET vrijmetselaars , met interessante ideeën in ons midden te vragen om eens ‘ out of the box” te kunnen denken. Als wij nu een andere klok willen horen luiden moeten wij dit doen in de profane wereld.
Dit is dan weer iets waarvoor ik sommige, niet reguliere Loges , benijd die er een meer wereldlijke kijk op nahouden.
Maar, in de cocon van onze inwijdingsgemeenschap kunnen wij daarvan een filosofische afstand bewaren uit respect voor onze eigen waarden.
Filosofie wordt ook nogal eens verward met spiritualiteit.
Het gebeurd dat een eerder filosofische gesprek als spiritueel wordt ervaren.
En bij gevoelsmatig filosoferen is de grens tussen de 2 soms erg dun. De academische en enggeestige benadering van sommige beroepsfilosofen spreekt dat tegen omdat filosoferen een meer rationele invalshoek moet hebben.
Dit is dus eerder in tegenspraak met het gevoelsmatig filosoferen van hun bekende voorgangers.
Ik stel daarbij vast dat bijna alle grote denkers ,noch emotie , nog intuïtie , noch religie uit de weg gaan in hun denkproces.
Ik kan mij niet van de indruk ontdoen , dat de proffs in kwestie hun eigen filosofisch denken verheven achten boven dat van de occasionele filosoof .
Dit zou betekenen dat het hedendaags filosofisch denken nog steeds op de leest is geschoeid van de vroege beroepsfilosofen die enkel hun theorie neerschreven voor hun professionele tijdsgenoten.
Wat mij vandaag nogal kortzichtig lijkt, gezien onderwijs en levens-ervaring de moderne mens meer inzicht heeft gegeven in het hedendaagse zijn.
En alvorens te besluiten , geef ik nog graag dit mee :
De Zwitser Yves Bossart schreef onlangs een opmerkelijk werkje. “Een kleine filosofie van de humor”.
waarin hij stelt dat Humor en filosofie zeer veel gemeen hebben.
Ze draaien allebei om de kunst volwassen te worden ,zonder het kinderlijke gevoel van verwondering te verliezen.
Humor is een poging om afstand te nemen van de wereld en van jezelf, hij trekt dingen in twijfel en zoekt nieuwe perspectieven. Net wat ook de filosofie nastreeft.
Denken en lachen zijn allebei strategieen om de wereld aan te kunnen , vooral in moeilijke tijden..
Een theatermaker zei onlangs : “Het magische en absurde zit even diep in ons en in de wereld als het reële en het logische”
Ik geloof dat zij daarmee de nagel op de kop slaat , omdat het theatrale van onze ritus leidt tot introspectie en filosoferen over onszelf en over een betere wereld.
Conclusie :
Er is dus geen afgebakende definitie voor filosofie te geven.
Filosofie is niet het bezit van het grote gelijk maar ,het ontbreken daarvan.
En een beter besluit dan Socrates is er niet … to móno pou xéro eínai óti den xéro típota. De enige wijsheid die echt telt is weten dat je niets weet. (Maar dat had U al begrepen, natuurlijk.)
Br Pierre 23/10/2023